1940: ‘Het getormenteerde landschap’

Het schilderij van Achiel Van Sassenbrouck (1886-1979) prijkt aan de muur van mijn werkkamer. De kunstenaar dagtekende uitzonderlijk het oeuvre, naast zijn signatuur: 1940. Blijkbaar stond de tijd, ook voor hem, even stil. Hij had reeds, als soldaat, de eerste wereldoorlog meegemaakt; hij maakte, als ‘frontschilder’, vanaf september 1917 deel uit van de ‘Section Artistique’ van De Panne, een kring jonge kunstenaars die door koningin Elisabeth onder bescherming genomen werden. In het najaar van 1940 wist hij dus wat de mensheid weer te wachten stond.

Het silhouet van de bruinzwarte, ontbladerde populieren doorklieft dreigend de gele gloed van de einder. Het golvende landschap vervaagt in de nevels van de nakende dag.

Dit werkstuk heeft mij altijd geboeid. Het is in mijn ogen een aangrijpende momentopname van een beroerde tijd. Mijn moeder heeft het bij de kunstenaar verworven bij het begin van het tweede oorlogsjaar, toen zij zelf door kanker werd aangetast. Het doek betekende ook voor haar een afscheid. Zij heeft het einde van de oorlog niet gehaald. Zij is op 17 juli 1943, op 41-jarige leeftijd, overleden. (foto Peter Maenhoudt)

De oorlog, niet enkel aan de kust

Het zal u wellicht verwonderen dat ik het in mijn boeken hoofdzakelijk heb over de Belgische kust. U weet dat de oorlog toch over gans de wereld heeft gewoed en alom verschrikkingen heeft veroorzaakt.

Toch meen ik dat de oorlogsevenementen aan de kust ongewoon schokkend zijn geweest. Verscheidene gebeurtenissen die er hebben plaatsgevonden zijn belangrijke mijlpalen in de nationale geschiedenis; ze hadden zelfs soms een internationale dimensie. Denken we maar aan de opvang van duizenden joodse en andere vluchtelingen tijdens de schemeroorlog, de dramatische ‘Conferentie van Ieper’, de capitulatie van koning Leopold III, de Britse achterhoedegevechten in de Westhoek, de operatie Dynamo (vanuit Duinkerke en De Panne), de (uiteindelijk afgelaste) operatie Seelöwe (de Duitse invasie van Engeland), de wonderbare haringvangst, het bruggenhoofd van Knokke en Zeeuws-Vlaanderen, de Festung Duinkerke. De Belgische kust kende tijdens de Duitse bezetting ook een apart en strenger regime en was (verboden) Sperrgebiet. Ze was tevens een voornaam Stützpunkt van de grootste verdedigingsvesting aller tijden, de Atlantikwall. De streek werd tijdens de oorlog bijzonder zwaar geteisterd. Het zou overigens tot diep in de jaren vijftig duren eer het gebied enigszins van zijn zware oorlogswonden was hersteld.

De oorlog duurde er in feite veel langer dan voor de doorsnee Belg: vooraleer in ons land het eerste vijandelijk schot werd gelost waren er reeds 9 vissersvaartuigen op mijnen gelopen en waren 36 vissers omgekomen; ook de koopvaardij was toen al zwaar getroffen. Tientallen jaren na de oorlog zouden er nog onschuldige slachtoffers vallen door de ontploffing van mijnen en andere achtergelaten explosieven.

Redenen genoeg dus om dit lange, bloedige verhaal niet aan de vergetelheid prijs te geven. Zelfs wie niet aan de kust geboren is, wordt er toch even stil van.

De geschiedenis kent evenwel geen grenzen. Het gaat niet enkel om het wedervaren van de kustbewoners: honderdduizenden landgenoten en vreemdelingen zijn tijdens de vijandelijkheden op een of andere manier betrokken geraakt met de oorlogsgebeurtenissen aan de kust: de vele vluchtelingen tijdens de meidagen van 1940, de soldaten van diverse nationaliteiten die er vertoefden en waarvan sommigen er zelfs het leven lieten. Ook zij waren deelgenoten van het wel en wee in de regio.

Het wedervaren van talrijke kustbewoners, die tijdens de oorlog om een of andere reden in den vreemde of in het binnenland vertoefden, verdient eveneens alle aandacht. De velen die als vluchtelingen o.m. in Groot-Brittannië en Frankrijk waren terechtgekomen, een groot deel van de kustbevolking die vrijwillig naar veiliger oorden in België was uitgeweken of door de bezetter werd uitgedreven en verbannen, de militairen, politici, ambtenaren, koopvaardijlieden en vissers die in Albion meewerkten met de geallieerden, zelfs de verraders en de misleiden die heulden met de vijand: allen hadden hun verhaal, hun heimwee, hun geluk, hun zorgen of ondergang.

De oorlog aan de kust: een aangrijpend en diepgaand verhaal van leven en dood.

Deze site is niet commercieel

Wij ijveren voor Vrijheid en Vrede.

Onze boeken getuigen over de Tweede Wereldoorlog, die onvermijdelijk was om de tirannie te breken maar oorzaak was van zoveel ellende en leed; ze brengen vooral het persoonlijk verhaal van honderden mensen die hun leven veil hadden voor een betere wereld.

Deze boodschap van moed en opoffering mag nooit vergeten worden.